چرا اینترنت ایران قطع شد؟ بررسی جامع دلایل و آینده نامعلوم
از اوایل تیرماه ۱۴۰۴، کاربران ایرانی با اختلال‌های بی‌سابقه‌ای در اینترنت روبرو شده‌اند. این اختلال‌ها نه‌تنها از فیلترینگ معمول فراتر رفته‌اند، بلکه حتی دسترسی به بسیاری از سرویس‌های داخلی و خارجی را هم دشوار کرده‌اند. شهروندان، کسب‌وکارها و فعالان اقتصادی نگرانی‌های جدی دارند. همه یک پرسش مهم دارند: دلیل قطعی اینترنت در ایران و چرا این وضعیت این‌قدر طولانی شده است؟ آیا این اختلال‌ها ادامه دارد؟ آینده اینترنت در ایران چگونه خواهد بود؟
در این مقاله از وب‌سایت آسا راد کو (Asa Rad Co)، به بررسی دلایل رسمی و غیررسمی اختلال اینترنت می‌پردازیم، پیامدهای آن را واکاوی می‌کنیم و وضعیت کنونی اینترنت را با استناد به گزارشهای معتبر شرح می‌دهیم. هدف ما ارائه گزارشی شفاف و دقیق برای درک بهتر این موضوع مهم است.
ریشه‌های اصلی اختلال; تصمیمهای امنیتی و سناریوهای سایبری
بر خلاف گذشته که مشکلات فنی علت اختلال‌ها بودند، در موج اخیر، تصمیمهای امنیتی نقش اصلی را دارند. خبرگزاری‌هایی مانند ایرنا و ایسنا اعلام کرده‌اند که نهادهایی نظیر ستاد کل نیروهای مسلح برای جلوگیری از نشت اطلاعات حساس، تصمیم به قطع یا محدود کردن اینترنت گرفته‌اند.
مقامات گفته‌اند که حملات سایبری از خارج کشور شبکه‌های ارتباطی را هدف قرار داده‌اند. به همین دلیل، مسئولان برای مقابله با این تهدیدها اینترنت را محدود کرده‌اند. اما هنوز جزئیات فنی این حملات یا منبع آن‌ها مشخص نیست. با این حال، همین روایت تبدیل به دلیل اصلی اختلال اینترنت در رسانه‌ها شده است.
چرا این اختلال با گذشته فرق دارد؟
موج اخیر، از نظر شدت و گستردگی، با اختلال‌های پیشین فرق دارد. دادههای فنی از پلتفرمهای بینالمللی نشان میدهد که نه‌تنها دسترسی کاربران به اینترنت جهانی کاهش یافته، بلکه ارتباط بین دیتاسنترهای داخلی هم قطع شده است. این وضعیت باعث شد حتی سرویس‌های داخلی که به این ارتباط‌ها نیاز دارند از کار بیفتند.
برخی کارشناسان این قطعی را بدترین وضعیت در تاریخ کنترل اینترنت ایران می‌دانند. این وضعیت نه‌فقط کاربران عادی بلکه بسیاری از کسب‌وکارها، مؤسسات مالی و پلتفرمهای خدماتی را فلج کرده است. مسدود شدن ارتباط دیتاسنترها باعث شد اقتصاد دیجیتال آسیب جدی ببیند.
آیا اختلال ادامه دارد؟ آخرین وضعیت
بله، اختلال‌ها همچنان ادامه دارند. در زمان نگارش این متن، وضعیت اینترنت در ایران پایدار نیست. در برخی مناطق اینترنت ADSL شرایط بهتری دارد، اما اینترنت موبایل و دسترسی به سرویس‌های خارجی همچنان مشکل دارند.
وزیر ارتباطات اعلام کرده بود که وضعیت به حالت عادی بازگشته است. اما بررسی‌ها و گزارشهای میدانی نشان میدهند که بسیاری از سرویس‌ها هنوز غیرقابل‌دسترس یا بسیار کند هستند. این یعنی محدودیتها هنوز در زیرساخت‌ها وجود دارند.
مقامات گفته‌اند که تا زمانی که «شرایط اضطراری» برطرف نشود، اختلال‌ها ادامه پیدا می‌کنند. اما آن‌ها توضیح نداده‌اند که چه زمانی این شرایط پایان می‌یابد. نبود شفافیت درباره زمان پایان محدودیتها، نگرانی و سردرگمی کاربران را بیشتر کرده است.
پیامدهای گسترده قطعی اینترنت
قطعی اینترنت فقط یک مشکل فنی نیست؛ بلکه بر زندگی، اقتصاد و آموزش تأثیر مستقیم دارد.
اقتصاد دیجیتال و کسب‌وکارها: بسیاری از استارتاپ‌ها، فروشگاه‌های آنلاین، پلتفرمهای خدماتی و فریلنسرها به اینترنت وابسته‌اند. این اختلال‌ها باعث شده ضررهای مالی سنگینی به آن‌ها وارد شود. پرداخت آنلاین، درگاه‌های بانکی، بورس و بازارهای مالی هم با مشکل مواجه شده‌اند.
آموزش و پژوهش: دانشجویان و پژوهشگران نمی‌توانند به منابع علمی جهانی یا کلاس‌های آنلاین دسترسی داشته باشند. این محدودیتها شکاف علمی کشور را بیشتر می‌کند.
ارتباطات اجتماعی: بسیاری از مردم از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای ارتباط استفاده می‌کنند. قطع این سرویس‌ها باعث انزوای اجتماعی و کاهش دسترسی به اطلاعات میشود.
خدمات عمومی و خصوصی: اینترنت قطع‌شده، دسترسی به سامانه‌هایی مانند ثنا، خدمات مالیاتی، نوبت‌دهی درمانی و پرونده‌های الکترونیکی را مختل کرده است.
گردش اطلاعات: اینترنت مسیر اصلی دسترسی آزاد به اخبار و دیدگاه‌های مختلف است. اختلال‌ها باعث می‌شوند مردم اطلاعات محدود و کندتری دریافت کنند.
این پیامدها اعتماد مردم به پایداری زیرساخت‌ها را کاهش داده و فرار مغزها، کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش هزینه دور زدن فیلترینگ را به همراه دارد.
الگوی تغییر یافته قطعی‌ها در ایران
در گذشته، اختلال‌های اینترنت بیشتر دلایل فنی داشتند. اما از سال ۱۳۸۸ به بعد، دلایل امنیتی و سیاسی نقش اصلی را پیدا کردند. نمونه بارز آن، قطع سراسری اینترنت در آبان ۱۳۹۸ در واکنش به اعتراضات مردمی بود. پس از آن، فیلتر گسترده شبکه‌های اجتماعی ادامه پیدا کرد.
موج اخیر حتی ارتباط بین دیتاسنترها را نیز قطع کرده و نشان میدهد که حکومت از ابزار قطع اینترنت به‌صورت گسترده‌تر استفاده می‌کند. این تغییر، نشان‌دهنده نگاه امنیتی به اینترنت است؛ نه به عنوان زیرساخت توسعه.
راهکارها و چالش‌ها
کاربران و کسب‌وکارها به سمت استفاده از VPN و ابزارهای دور زدن فیلترینگ روی آورده‌اند. با این حال، حتی این ابزارها هم گاهی به درستی کار نمی‌کنند.
در سطح کلان، برای افزایش پایداری اینترنت باید زیرساخت‌ها مقاوم‌تر شوند. اتصال‌های بینالمللی باید متنوع‌تر شوند تا شبکه آسیب‌پذیر نباشد. اما تا زمانی که نگاه امنیتی بر مدیریت اینترنت حاکم است، راهکارهای فنی کافی نخواهند بود.
سیاست‌گذاران باید بین امنیت و حق دسترسی کاربران تعادل برقرار کنند. گفت‌وگوی شفاف درباره حقوق کاربران، پاسخگویی نهادهای مسئول و شفاف‌سازی معیارهای محدودیتها، گام‌های اساسی در این مسیر هستند.
اینترنت، میان ناپایداری و ضرورت توسعه
در حال حاضر، دسترسی به اینترنت در ایران ناپایدار است. کاربران هنوز با کندی، قطعی و عدم دسترسی روبرو هستند. دلیل قطعی اینترنت در ایران از سوی مسئولان، تهدیدهای امنیتی و حملات سایبری اعلام شده است. اما در واقع، تصمیم‌گیری‌های امنیتی درباره حکمرانی اینترنت، ریشه اصلی این وضعیت محسوب میشود.
این اختلال‌ها فقط یک بحران موقت نیستند؛ آن‌ها اقتصاد، آموزش، زندگی اجتماعی و حتی آینده توسعه کشور را تهدید می‌کنند. دلیل قطعی اینترنت در ایران و تداوم آن، بیش از آنکه به عوامل فنی محدود باشد، به نوع نگاه سیاست‌گذاران به اینترنت بازمی‌گردد. آینده اینترنت در کشور به تغییر رویکرد حکمرانی، تحولات منطقه‌ای و اراده سیاسی برای تضمین یک اینترنت آزاد، پایدار و امن بستگی دارد.
