در دنیای امروز، اینترنت تنها یک ابزار ارتباطی نیست، بلکه شاهرگ حیاتی اطلاعات، کسب‌وکار، آموزش و ارتباطات اجتماعی است. تجربه دو روز قطع اینترنت در ایران، یادآوری تلخی بود از آسیب‌پذیری جامعه در برابر اختلال در این شاهرگ.
اینترنت دوباره وصل شد؛ روایت کامل از دو روز سکوت مجازی در ایران
پس از دوره‌ای بی‌سابقه از سکوت و انزوای دیجیتالی، اینترنت در ایران دوباره برقرار شد و بار دیگر امکان اتصال به دنیای خارج را فراهم آورد. این قطعی گسترده که نه تنها اینترنت بین‌الملل، بلکه گاهی ارتباطات داخلی و حتی خطوط تلفن را نیز تحت تأثیر قرار داد، میلیون‌ها شهروند را از جریان آزاد اطلاعات و ارتباطات محروم ساخت و موجی از نگرانی را در داخل و میان خانواده‌های ایرانی در خارج از کشور ایجاد کرد.
رویداد قطع اینترنت و پیامدهای آن، به وضوح نشان داد که دسترسی پایدار و بدون محدودیت به اینترنت جهانی تا چه حد برای زندگی روزمره، اقتصاد، آموزش و حتی سلامت روان جامعه حیاتی است. در این دو روز، در حالی که برخی سرویس‌های داخلی بر بستر شبکه ملی اطلاعات فعال بودند، دسترسی به حجم عظیمی از محتوا و خدمات جهانی عملاً قطع شده بود.
ابعاد و عمق قطعی اینترنت
قطعی اینترنت در این دوره نه یک اختلال موقت، بلکه قطع ارتباطی تقریباً کامل با اینترنت جهانی بود. این شرایط باعث شد بسیاری از فعالیت‌های عادی متوقف شوند. از ارتباطات ساده خانوادگی گرفته تا امور پیچیده‌تر کاری و تحصیلی، همگی تحت تأثیر قرار گرفتند.
این تجربه، وابستگی شدید زیرساخت‌های ارتباطی و اجتماعی کشور به اینترنت جهانی را برجسته ساخت. برای بسیاری، اینترنت تنها راه ارتباط با بستگان در خارج از مرزهاست؛ برای دیگران، ابزار اصلی کسب درآمد یا دسترسی به دانش و اطلاعات روز دنیا. سکوت تحمیل‌شده این دو روز، نشان داد که قطع این ارتباط چه خلأ عمیقی در زندگی فردی و جمعی ایجاد می‌کند.
پیامدهای چندوجهی قطعی اینترنت
پیامدهای قطعی اینترنت بسیار گسترده و متنوع بود. در بعد اجتماعی، اصلی‌ترین پیامد، قطع ارتباط میلیون‌ها نفر با دنیای خارج و حتی گاهی با یکدیگر بود. خانواده‌هایی که عضوی در خارج از کشور داشتند، ساعاتی پر از اضطراب و بی‌خبری را سپری کردند. کاربران شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی، که پلتفرم اصلی ارتباطی بسیاری از آن‌هاست، ناگهان در سکوت فرو رفتند.
در بعد اقتصادی، این قطعی ضربه سنگینی به کسب‌وکارهای مبتنی بر اینترنت وارد کرد. اگرچه برخی پلتفرم‌ها و خدمات داخلی فعال بودند، بخش عظیمی از اقتصاد دیجیتال کشور که وابسته به ارتباط با سرورها، ابزارها و پلتفرم‌های خارجی است، فلج شد. استارت‌آپ‌ها، فروشگاه‌های آنلاین، فریلنسرها و شرکت‌هایی که با خارج از کشور تجارت می‌کردند، متحمل ضررهای مالی قابل توجهی شدند. این رویداد، آسیب‌پذیری مدل‌های کسب‌وکار آنلاین در برابر اختلال در اینترنت جهانی را نشان داد و اهمیت تضمین پایداری و دسترسی آزاد به اینترنت برای توسعه پایدار اقتصادی را بیش از پیش آشکار ساخت. پلتفرم‌هایی مانند اسنپ و تپسی هرچند داخلی بودند اما بخش‌های زیادی از زیرساخت آنها مانند نقشه‌ها و پرداخت‌های بین‌المللی دچار مشکل شدند. کسب‌وکارهای کوچکی که در شبکه‌های اجتماعی خارجی فعالیت می‌کردند، درآمد خود را از دست دادند.
در بعد آموزشی و پژوهشی، دانشجویان و محققان از دسترسی به منابع علمی، پایگاه‌های داده و ابزارهای آنلاین بین‌المللی محروم شدند. این موضوع نشان داد که چگونه دسترسی آزاد به اینترنت برای پیشرفت علمی و همگام شدن با دانش روز دنیا ضروری است. حتی انجام پروژه‌های دانشجویی و تکالیف درسی که نیاز به جستجو در وب داشتند، مختل شد.
واکنش‌ها و تجربه کاربران
در طول دو روز قطعی، موجی از نگرانی و اضطراب در جامعه شکل گرفت. مردم تلاش می‌کردند با بستگان و دوستان خود تماس بگیرند یا از طریق معدود کانال‌های ارتباطی فعال، از وضعیت باخبر شوند. شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی (پس از وصل شدن نسبی) پر شد از روایت‌های شخصی کاربران از تجربه این سکوت مجازی، اضطراب بی‌خبری، و تلاش برای یافتن راه‌های جایگزین ارتباطی. تقاضا برای استفاده از فیلترشکن‌ها و روش‌های دور زدن فیلترینگ به شدت افزایش یافت، که نشان‌دهنده نیاز مبرم مردم به دسترسی به اطلاعات آزاد و ارتباطات جهانی است.
شبکه ملی اطلاعات در مقابل اینترنت جهانی
یکی از بحث‌های مهمی که در پی این قطعی دوباره مطرح شد، تفاوت و رابطه بین شبکه ملی اطلاعات و اینترنت جهانی بود. در طول دوره قطعی، سایت‌ها و سرویس‌های میزبانی شده در داخل کشور بر بستر شبکه ملی اطلاعات همچنان قابل دسترس بودند، هرچند سرعت و پایداری آنها نیز گاهی تحت تأثیر قرار می‌گرفت. این وضعیت، عملاً تفاوت میان دسترسی به محتوای داخلی و دسترسی به دنیای گسترده و نامحدود اینترنت جهانی را به کاربران نشان داد.
تجربه این دو روز به وضوح نشان داد که شبکه ملی اطلاعات، هرچند می‌تواند بستری برای خدمات داخلی و کاهش وابستگی در شرایط خاص باشد، اما هرگز نمی‌تواند جایگزین اینترنت جهانی شود. بخش اعظم دانش، ابزارها، پلتفرم‌های نوآورانه، بازارهای جهانی و ارتباطات بین‌المللی بر بستر اینترنت جهانی قرار دارند و محدود شدن به شبکه داخلی، به معنای منزوی شدن از جریان اصلی پیشرفت و نوآوری در سطح جهان است.
درس‌هایی برای سیاست‌گذاران و جامعه
رویداد قطع اینترنت درس‌های مهمی برای سیاست‌گذاران و جامعه داشت. نخست، آسیب‌پذیری شدید زیرساخت‌های ارتباطی و وابستگی جامعه به اینترنت جهانی آشکار شد. پیامدهای منفی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این قطعی، نیاز به تضمین دسترسی پایدار و قابل اطمینان به اینترنت را بیش از پیش ضروری ساخت. دوم، نیاز به شفافیت و اطلاع‌رسانی به موقع در شرایط بحران بیش از پیش احساس شد.
سوم، این رویداد مجدداً بحث فیلترینگ و محدودیت‌ها را در کانون توجه قرار داد. آمارهای مربوط به استفاده از فیلترشکن‌ها نشان می‌دهد که جامعه به دنبال دسترسی آزاد به اطلاعات است و محدودیت‌ها تنها روش‌های دسترسی را تغییر می‌دهند و بار مالی و فنی بیشتری بر کاربران و کسب‌وکارها تحمیل می‌کنند. شرکت‌هایی مانند آسا راد که در حوزه فناوری و ارتباطات فعال هستند، به خوبی می‌دانند که دسترسی آزاد به اینترنت برای نوآوری و رقابت در سطح جهانی حیاتی است.
آینده دسترسی به اینترنت در ایران
تجربه قطع اینترنت و پیامدهای گسترده آن، وارد بحث‌های جدیدی درباره آینده دسترسی به اینترنت در ایران شده است. جامعه به وضوح نشان داده است که اینترنت جهانی یک نیاز اساسی است و نمی‌توان بدون آن به زندگی عادی یا فعالیت اقتصادی ادامه داد. آینده دسترسی به اینترنت تا حد زیادی به رویکرد سیاست‌گذاران بستگی دارد: آیا روند محدودسازی ادامه پیدا خواهد کرد یا با درک پیامدهای منفی آن، سیاست‌ها به سمت تضمین دسترسی پایدار و بدون محدودیت حرکت خواهند کرد؟
جمع‌بندی نهایی
بازگشت اینترنت جهانی پس از دو روز سکوت مجازی، پایانی بود بر دوره‌ای از نگرانی، انزوا و زیان. این تجربه تلخ، اهمیت حیاتی اینترنت جهانی را برای تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، از ارتباطات ساده گرفته تا پیچیده‌ترین فعالیت‌های اقتصادی و علمی، برجسته ساخت. شبکه ملی اطلاعات می‌تواند نقش مکمل و تسهیل‌کننده خدمات داخلی را ایفا کند، اما نمی‌تواند و نباید جایگزین دروازه ارتباط با دنیای آزاد اطلاعات و دانش در سطح جهان شود. امید است با درک عمیق‌تر این واقعیت‌ها و نیازهای جامعه، سیاست‌گذاری‌ها به سمتی حرکت کنند که دسترسی پایدار، آزاد و ایمن به اینترنت جهانی برای همه شهروندان ایرانی تضمین شود، تا شاهد تکرار چنین تجربه‌های ناگواری نباشیم.
