در دنیای امروز، اینترنت تنها یک ابزار ارتباطی نیست، بلکه شاهرگ حیاتی اطلاعات، کسبوکار، آموزش و ارتباطات اجتماعی است. تجربه دو روز قطع اینترنت در ایران، یادآوری تلخی بود از آسیبپذیری جامعه در برابر اختلال در این شاهرگ.
اینترنت دوباره وصل شد؛ روایت کامل از دو روز سکوت مجازی در ایران
پس از دورهای بیسابقه از سکوت و انزوای دیجیتالی، اینترنت در ایران دوباره برقرار شد و مردم توانستند بار دیگر به دنیای خارج متصل شوند. این قطعی گسترده، هم اینترنت بینالملل و هم گاهی ارتباطات داخلی و حتی خطوط تلفن را مختل کرد و میلیونها شهروند را از جریان آزاد اطلاعات و ارتباطات محروم نمود. موجی از نگرانی در داخل کشور و میان خانوادههای ایرانی در خارج ایجاد شد.
رویداد قطع اینترنت نشان داد که دسترسی پایدار و بدون محدودیت به اینترنت جهانی تا چه حد برای زندگی روزمره، اقتصاد، آموزش و سلامت روان جامعه حیاتی است. در این دو روز، حتی زمانی که برخی سرویسهای داخلی بر بستر شبکه ملی اطلاعات فعال بودند، دسترسی به حجم عظیمی از خدمات جهانی قطع شده بود.
ابعاد و عمق قطعی اینترنت
قطعی اینترنت نه یک اختلال موقت، بلکه قطع ارتباط تقریباً کامل با اینترنت جهانی بود. این شرایط باعث شد بسیاری از فعالیتهای عادی متوقف شوند. ارتباطات خانوادگی، امور کاری و تحصیلی همگی تحت تأثیر قرار گرفتند.
این تجربه نشان داد که زیرساختهای ارتباطی و اجتماعی کشور تا چه حد به اینترنت جهانی وابسته هستند. برای بسیاری، اینترنت تنها راه ارتباط با بستگان در خارج است؛ برای دیگران، ابزار اصلی کسب درآمد یا دسترسی به دانش و اطلاعات روز دنیا. سکوت تحمیلشده این دو روز، خلأ عمیقی در زندگی فردی و جمعی ایجاد کرد.
پیامدهای چندوجهی قطعی اینترنت
در بعد اجتماعی، این قطعی ارتباط میلیونها نفر با دنیای خارج و گاهی با یکدیگر را قطع کرد. خانوادههایی که عضوی در خارج از کشور داشتند، ساعاتی پر از اضطراب و بیخبری را سپری کردند. کاربران شبکههای اجتماعی بینالمللی، ناگهان در سکوت فرو رفتند.
در بعد اقتصادی، این قطعی ضربه سنگینی به کسبوکارهای مبتنی بر اینترنت وارد کرد. اگرچه برخی پلتفرمها و خدمات داخلی فعال بودند، بخش عظیمی از اقتصاد دیجیتال کشور که وابسته به ارتباط با سرورها و ابزارهای خارجی است، فلج شد. استارتآپها، فروشگاههای آنلاین، فریلنسرها و شرکتهایی که با خارج از کشور تجارت میکردند، متحمل ضررهای مالی قابل توجه شدند. حتی پلتفرمهای داخلی مانند اسنپ و تپسی، به دلیل وابستگی به نقشهها و پرداختهای بینالمللی، با مشکل مواجه شدند. کسبوکارهای کوچکی که در شبکههای اجتماعی خارجی فعالیت میکردند، درآمد خود را از دست دادند.
در بعد آموزشی و پژوهشی، دانشجویان و محققان از دسترسی به منابع علمی، پایگاههای داده و ابزارهای آنلاین بینالمللی محروم شدند. پروژههای دانشجویی و تکالیف درسی که نیاز به جستجو در وب داشتند، مختل شدند. این موضوع نشان داد که دسترسی آزاد به اینترنت برای پیشرفت علمی و همگام شدن با دانش روز ضروری است.
واکنشها و تجربه کاربران
در طول دو روز قطعی، موجی از نگرانی و اضطراب در جامعه شکل گرفت. مردم تلاش میکردند با بستگان و دوستان خود تماس بگیرند یا از طریق کانالهای محدود داخلی از وضعیت مطلع شوند. پس از وصل شدن نسبی اینترنت، شبکههای اجتماعی پر شد از روایتهای شخصی کاربران درباره اضطراب و تلاش برای یافتن راههای جایگزین ارتباطی.
تقاضا برای استفاده از فیلترشکنها و روشهای دور زدن فیلترینگ به شدت افزایش یافت، که نشاندهنده نیاز مبرم مردم به دسترسی به اطلاعات آزاد و ارتباطات جهانی است.
شبکه ملی اطلاعات در مقابل اینترنت جهانی
در طول دوره قطعی، سایتها و سرویسهای داخلی بر بستر شبکه ملی اطلاعات قابل دسترس بودند، هرچند سرعت و پایداری آنها گاهی کاهش یافت. این وضعیت تفاوت میان دسترسی به محتوای داخلی و اینترنت جهانی را روشن کرد.
تجربه این دو روز نشان داد که شبکه ملی اطلاعات میتواند خدمات داخلی را تکمیل و تسهیل کند، اما نمیتواند جایگزین دسترسی مستقیم به اینترنت جهانی شود. بخش اعظم دانش، ابزارها، پلتفرمها و بازارهای جهانی بر بستر اینترنت جهانی قرار دارند و محدود شدن به شبکه داخلی، به معنای منزوی شدن از جریان اصلی پیشرفت و نوآوری در سطح جهان است.
درسهایی برای سیاستگذاران و جامعه
رویداد قطع اینترنت درسهای مهمی داشت:
زیرساختهای ارتباطی کشور آسیبپذیر هستند و جامعه به اینترنت جهانی وابسته است.
شفافیت و اطلاعرسانی به موقع در شرایط بحران ضروری است.
محدودیتها تنها روش دسترسی مردم را تغییر میدهند و بار مالی و فنی بیشتری بر کاربران و کسبوکارها تحمیل میکنند.
شرکتهای فعال در حوزه فناوری و ارتباطات میدانند که دسترسی آزاد به اینترنت برای نوآوری و رقابت جهانی حیاتی است.
آینده دسترسی به اینترنت در ایران
این تجربه نشان داد که اینترنت جهانی یک نیاز اساسی است و زندگی عادی یا فعالیت اقتصادی بدون آن امکانپذیر نیست. آینده دسترسی به اینترنت بستگی به رویکرد سیاستگذاران دارد: آیا روند محدودسازی ادامه پیدا میکند یا سیاستها به سمت تضمین دسترسی پایدار و آزاد حرکت خواهند کرد؟
جمعبندی نهایی
بازگشت اینترنت جهانی پس از دو روز سکوت، پایانی بود بر دورهای از نگرانی، انزوا و زیان. این تجربه اهمیت حیاتی اینترنت جهانی را برای تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، از ارتباطات ساده تا فعالیتهای اقتصادی و علمی، برجسته کرد. شبکه ملی اطلاعات میتواند نقش مکمل خدمات داخلی را ایفا کند، اما نمیتواند جایگزین اینترنت جهانی شود.
امید است با درک عمیقتر این واقعیتها و نیازهای جامعه، سیاستگذاریها به سمتی حرکت کنند که دسترسی پایدار، آزاد و ایمن به اینترنت جهانی برای همه شهروندان ایرانی تضمین شود، تا تجربه چنین اختلالات ناگواری تکرار نشود.
