اینترنت ایران: بازگشت به حالت عادی یا بازی با واژه‌ها؟
در هفته‌های اخیر، اعلام رسمی بازگشت اینترنت به وضعیت عادی، موجی از امید ایجاد کرد. اما آیا این ادعا با واقعیت تطابق دارد؟ گزارش‌های میدانی، بررسی‌های فنی و دادههای بین‌المللی تصویری متفاوت ارائه میدهند. شواهد موجود حاکی از آن است که اختلال اینترنت در ایران همچنان ادامه دارد و این ادعا بیشتر شبیه به یک بیانیه سیاسی است تا یک بهبود واقعی.
تفاوت تجربه کاربران با بیانیههای رسمی
وزیر ارتباطات در ۴ تیرماه ۱۴۰۴ از پایان دوره اختلالات اینترنتی خبر داد. با این حال، کاربران از سراسر کشور همچنان از سرعت پایین، قطعی مکرر، دشواری در اتصال به VPNها و محدودیت در دسترسی به پلتفرم‌های پرطرفدار گزارش میدهند. بسیاری از ابزارهای عبور از فیلترینگ نیز یا از کار افتاده‌اند یا عملکرد بسیار ضعیفی دارند.
دادههای فنی و بین‌المللی چه می‌گویند؟
تحلیل گزارش‌های NetBlocks و Speedtest
سازمان‌هایی مانند نت‌بلاکس (NetBlocks) و اسپیدتست (Ookla Speedtest) به‌طور مستقل وضعیت اتصال اینترنت ایران را رصد می‌کنند. دادههای این منابع نشان می‌دهد که پس از تاریخ اعلام بازگشت اینترنت، همچنان نوسانات شدید در دسترسی و سرعت مشاهده می‌شود.
افت جایگاه جهانی سرعت اینترنت ایران
بر اساس دادههای اسپیدتست در سال ۲۰۲۵، ایران در رتبه‌ای پایین در جدول سرعت اینترنت جهانی قرار دارد. این افت رتبه، گواهی دیگر بر ادامه چالش‌ها در کیفیت اتصال اینترنت در ایران است.
دلایل چندلایه اختلال مداوم اینترنت در ایران
- ملاحظات امنیتی و کنترل اطلاعات: محدودیت‌های اینترنتی اغلب با اهداف امنیتی تشدید می‌شوند. با این حال، ادامه این محدودیت‌ها پس از پایان بحران‌ها، تردیدهایی در مورد اهداف واقعی آن‌ها ایجاد کرده است.
- پروژه شبکه ملی اطلاعات (شما): برخی تحلیل‌گران معتقدند اختلال‌ها بخشی از مسیر پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات است. این طرح با هدف کاهش وابستگی به اینترنت جهانی طراحی شده، اما عملاً به ابزاری برای افزایش کنترل بر جریان اطلاعات تبدیل شده است.
- تکنولوژیهای فیلترینگ پیشرفته (DPI): ایران به‌طور فزاینده‌ای از فناوری‌های بازرسی عمیق بسته‌ها (DPI) استفاده می‌کند. این تکنولوژی‌ها حتی ترافیک رمزگذاری‌شده را نیز قابل شناسایی می‌سازند که باعث ناکارآمد شدن بسیاری از VPNها شده است.
- ضعف زیرساخت و مدیریت ناکارآمد: نبود سرمایهگذاری مؤثر در توسعه زیرساختها، تجهیزات ارتباطی و فیبر نوری، موجب کاهش پایداری و کیفیت اینترنت شده است. حتی بدون فیلترینگ نیز، زیرساخت کنونی پاسخگوی نیاز جمعیت نیست.
پیامدهای اقتصادی؛ ضربه‌ای به کسبوکارهای دیجیتال
فیلترینگ گسترده و کاهش سرعت، ضربه سختی به کسبوکارهای اینترنتی وارد کرده است. فریلنسرها امکان همکاری با مشتریان خارجی را از دست دادهاند و فروشگاههای آنلاین با کاهش کاربران و دشواری در بازاریابی مواجه شدهاند. بر اساس آمار رسمی، در برخی بخش‌ها کاهش تا ۸۰ درصدی درآمد گزارش شده است. این وضعیت باعث خروج نیروهای متخصص، کاهش سرمایهگذاری و افت جایگاه ایران در اقتصاد دیجیتال جهانی شده است.
آثار اجتماعی و فرهنگی اختلال اینترنت
اینترنت تنها یک ابزار تجاری نیست؛ اختلال در آن، زندگی روزمره مردم را مختل کرده است. اختلال در اینترنت، ارتباط ایرانیان خارج از کشور با خانواده‌هایشان را دشوار کرده و روند آموزش آنلاین، پژوهش، خدمات سلامت و دسترسی به منابع جهانی را مختل ساخته است. در داخل کشور نیز، خدمات پزشکی، نوبت‌دهی آنلاین و سامانه‌های بانکی و دولتی با اختلال مواجه شدهاند که زندگی روزمره میلیون‌ها نفر را پیچیده‌تر می‌کند.
آینده اینترنت در ایران؛ امید یا تداوم بحران؟
آینده اینترنت در ایران نامشخص است.برخی خبرها حاکی از احتمال بازگشایی محدود برخی سرویس‌ها هستند، در حالی که همزمان زمزمه‌هایی درباره تشدید فیلترینگ بر سایر پلتفرم‌ها نیز وجود دارد. تنها راه‌حل، تغییر رویکردهای کلان است: سرمایهگذاری در زیرساختها، کاهش مداخلات کنترلی و تضمین حق دسترسی آزاد به اطلاعات.
واقعیت میدانی و دادههای معتبر نشان میدهند که «بازگشت اینترنت» در ایران بیشتر یک ادعاست تا حقیقت. تا زمانی که تغییرات اساسی در زیرساختها و سیاست‌گذاری‌ها صورت نگیرد، بهبود واقعی وضعیت اینترنت ایران بعید به نظر میرسد. این اختلالات نه تنها یک چالش فنی، بلکه بحرانی فراگیر در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و حقوقی است.
